Definicje
Poniższe definicje dotyczą terminów związanych z szeroko pojętym tematem różnych form medycznie wspomaganego umierania. Choć nie ma jednej, powszechnie obowiązującej definicji, to jej istotnymi elementami są zwykle dobrowolność, intencjonalność i celowość działań podejmowanych w ramach wspomaganego umierania oraz terminalny lub zły i nie rokujący poprawy stan pacjenta, który świadomie wyraża wolę zakończenia życia. Ważnym kryterium różnicującym formy wspomaganego umierania jest to, kim jest osoba, która bezpośrednio przyczynia się do zakończenia życia człowieka (eutanazja vs. wspomagane samobójstwo). Definicje różnią się także ze względów światopoglądowych, np. w publikacjach oraz zapisach prawa tworzonych pod wpływem etyki religijnej terminy neutralne są zastępowane określeniami nacechowanymi negatywnie (zakończenie życia vs. pozbawienie życia, zabójstwo eutanatyczne, morderstwo).*
Aktywna (czynna) eutanazja (active euthanasia) - działania lekarza, mające na celu zakończenie życia pacjenta, na jego świadome żądanie, przez podanie mu śmiertelnej dawki leku.
Bierna (pasywna) eutanazja (passive euthanasia) – działania lekarza polegjące na zaprzestaniu stosowania wobec niego środków podtrzymujących przy życiu, w tym odłączenie od aparatury podtrzymującej funkcje życiowe.
Dobrowolna eutanazja (voluntary euthanasia) - wprowadzenie przez lekarza leków kończących życie do ustroju pacjenta, który wcześniej wyraził na to świadomą, określoną przepisami zgodę. Dobrowolna eutanazja jest dozwolona w Holandii, Belgii, Luksemburgu, Hiszpanii, Portugalii, Albanii, Australii (NSW). Jest to forma tzw. aktywnej eutanazji.
Eutanazja (od gr. εὐθανασία, euthanasia – „dobra śmierć”) – działanie medyczne, mające na celu zakończenie życia człowieka w celu złagodzenia jego cierpienia, w tym nie dającego się uśmierzyć bólu nie do zniesienia, które to cierpienie jest zwykle wynikiem nieuleczalnej choroby lub stanu terminalnego. Istnieją różne formy eutanazji: aktywna (działanie w celu zakończenia życia) i pasywna (powstrzymanie leczenia lub odłączenie od aparatury podtrzymującej życie), dobrowolna lub niedobrowolna, legalna i nielegalna.
Opieka paliatywna - opieka nad pacjentami znajdującymi się w terminalnym (paliatywnym) stadium nieuleczalnej choroby. Jej celem nie jest wyleczenie chorego ani też zatrzymanie procesu chorobowego, ale poprawa jakości życia osoby w tym stadium choroby przez łagodzenie cierpienia w aspekcie fizycznym, psychicznym i społecznym oraz wsparcie psychiczne pacjenta i jego bliskich. Jest przedstawiana jako alternatywa do eutanazji przez jej przeciwników. Niestety są stany, w których opieka paliatywna nie może skutecznie uwolnić pacjenta od cierpienia nie do zniesienia.
Pomoc w umieraniu (assisted dying) - oznacza wystawienie recepty na lek kończący życie pacjentowi w terminalnym stanie choroby i znajdującemu się w pełni władz umysłowych. Lek pacjent zażywa samodzielnie po spełnieniu ściśle określonych prawnych zabezpieczeń. Tak zdefiniowana pomoc w umieraniu, jest prawnie dozwolona w Holandii, Kanadzie, Luksemburgu, Australii (w kilku stanach) i w USA w stanach Oregon, Vermont, Waszyngton, Montana, Nowy Meksyk, Kalifornia, Kolumbia, Hawaje, Maine, Kolorado, New Jersey.
„Równia pochyła” – argument przeciwników wspomaganego umierania, zgodnie z którym lekarze, mając możliwość wykonywania eutanazji, nie zatrzymają się na warunkach określonych przez prawo. Argument „równi pochyłej” sugeruje, że dopuszczenie wyjątku od zasady nienaruszalności życia w postaci np. eutanazji lub wspomaganego samobójstwa osób terminalnie chorych (które są pełnoletnie i wyrażają wolną od nacisków prośbę), w konsekwencji doprowadzi to do zabijania osób chorych, starych i niepełnosprawnych czy biednych bez ich zgody lub nawet wbrew ich woli.
RTD – ang. Right to Die (Prawo do śmierci), termin używany w nazwie organizacji walczących o prawo do godnej śmierci, a także angażujących się w organizowanie pomocy dla osób, które chcą z tego prawa skorzystać w krajach, gdzie eutanazja i/lub wspomagane samobójstwo są legalne.
Samobójstwo wspomagane (assisted suicide) - pomoc w zakończeniu życia osobom ciężko chorym i bez perspektyw na poprawę oraz pacjentom w terminalnym stanie choroby w oparciu o potwierdzoną dokumentację medyczną pacjenta. Lek, przepisany przez lekarza w letalnej dawce, podaje sobie sam pacjent. Tak zdefiniowane wspomagane samobójstwo jest legalne w Austrii. W Szwajcarii chory otrzymuje wsparcie od stowarzyszenia RtD, które dostarcza lek i towarzyszy pacjentowi w umieraniu. Bardzo podobnie wygląda procedura zakończenia życia w kilku innych krajach, ale jest tam inaczej definiowana v. pomoc w umieraniu (assisted dying/physician-assisted dying).
Sedacja – (łac. sedare: łagodzić, uśmierzać) – podawanie leków, które ograniczają stan czuwania, a tym samym świadomości.
Sedacja głęboka ciągła do śmierci chorego (continuous deep sedation) - ciągłe podawanie leków sedatywnych, prowadzące do pozbawienia chorego świadomości, często przy zaprzestaniu sztucznego odżywiania i nawadniania, utrzymywane do śmierci chorego. Jej celem jest ulga w cierpieniu, a nie przyśpieszenie śmierci. Inne nazwy: sedacja terminalna albo sedacja paliatywna. Bywa nazywana powolną eutanazją, w wyniku której pacjent umiera z pragnienia i głodu. W wielu przypadkach jest to skrywana eutanazja, wykonywana często bez zgody pacjenta (który może być niezdolny do jej wyrażenia) i bez jakiejkolwiek kontroli.
Terapia daremna (futile therapy) - przedłużanie podtrzymywania funkcji niewydolnych narządów pacjenta, które nie przynosi korzyści terapeutycznych, nie dając możliwości wyleczenia pacjenta.
Testament życia (living will) - oświadczenie woli typu pro futuro, dotyczące postępowania medycznego, spisane w stanie pełnej świadomości na wypadek utraty możliwości podejmowania decyzji. Jego celem jest uwzględnienie autonomicznych decyzji, dotyczących zgody lub sprzeciwu na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych (wzór do pobrania pod tekstem). Podobne znaczenie mają terminy dyrektywy wyprzedzające (antycypacyjne).
Uporczywa terapia (fr. acharnement thérapeutic) - stosowanie procedur medycznych w celu podtrzymywania funkcji życiowych nieuleczalnie chorego, które przedłuża jego umieranie, wiążąc się z nadmiernym cierpieniem lub naruszeniem godności pacjenta. W wielu krajach, w których wspomagane umieranie jest zabronione, w tym w Polsce, lekarz może podjąć decyzję o zaprzestaniu uporczywej terapii, jednak (oficjalnie) nie może to być zrobione w celu zakończenia życia pacjenta.
Warunkowa depenalizacja eutanazji: akt ten pozostaje czynem zabronionym, ale dokonujący go lekarz nie jest ścigany, jeśli stosuje się do wymogów prawa w tym zakresie. W Polsce, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia z Art. 150 KK o „zabójstwie eutanatycznym” w określonych warunkach (czyn popełniony pod wpływem współczucia, bezinteresownie).
Zasada podwójnego skutku w opiece paliatywnej (principle of double effect) - określone działanie może spowodować zarówno zamierzony skutek dobry, jak i niezamierzony skutek zły. Zgodnie z zasadą podwójnego skutku działanie medyczne (np. zwiększanie dawki leku), które według przewidywań lekarza może skrócić życie pacjenta, jest uzasadnione, gdy ma na celu przyniesienie pacjentowi korzyści, a nie skrócenie jego życia.
*Poza omówionymi pojęciami istnieją także bardziej specjalistyczne terminy kryptanazji, autotanazji, dystanazji, ortotanazji, eutanazji neonatalnej, eugenicznej, które są rzadziej używane w dyskusji nt. eutanazji.
